Cmentarz nr 156 - Siedliska

Projektował rzeźbiarz H.Scholz.– element centralny stanowi pełnoplastyczna rzeźba przedstawiająca mężczyznę trzymającego przed sobą feston z liści dębu. Warto zobaczyć, choćby ze względu na tą rzeźbę, ten niewielki bo liczący zaledwie ok. 95 m² obiekt zlokalizowany obecnie  na cmentarzu parafialnym powyżej nowego kościoła. Warto bowiem wiedzieć że tego typu pełnoplastyczna rzeźba, przedstawiająca człowieka i  nie mająca charakteru sakralnego występuje na zachodnigalicyjskich cmentarzach jedynie tutaj i w Nowym Sączu. Pochowano na nim 10. żołnierzy austro – węgierskich m.in. z 10. pułku piechoty honwedu z Egeru i 11. pułku haubic polowych  oraz  15. żołnierzy rosyjskich. Znane daty śmierci wskazują, iż pochowani tutaj polegli w pierwszych dniach maja 1915 r.  Pierwotnie cmentarz ten posiadał inną lokalizację i na cmentarz parafialny został przeniesiony w całości z zachowaniem układu grobów w 1936 r. Niedawno wycięto stare kasztanowce ocieniające pole grobowe, prawdopodobnie było to spowodowane faktem, że rozrastające się pnie niszczyły ogrodzenie. Współcześnie proporcje pomnika psuje trochę dodany daszek, poza tym obiekt jest zadbany i po remoncie prezentuje się dobrze.

Cmentarz nr 157 - Dąbrówka Tuchowska

Projektował H.Scholz. Spoczywa na nim 10 żołnierzy austro – węgierskich głównie z 23. pułku piechoty honwedu rekrutującego się w okolicach Sybina w Siedmiogrodzie, a więc przypuszczalnie są to Rumuni i Węgrzy oraz 15. żołnierzy rosyjskich. Z pochowanych tutaj zidentyfikowanych jest 8., w tym jeden żołnierz rosyjski. Kapliczka wokół której zbudowano cmentarz istniała już przed wojną i nawet w opracowaniu Brocha i Hauptmanna „Zachodniogalicyjskie Groby Bohaterów” wydanym w 1918 r. jest opisana jako stara. Takie usytuowanie cmentarza przez H. Scholza, mimo że bardzo udane estetycznie jest w istocie prozaiczne – po prostu w tym miejscu swoich zmarłych kolegów chowali towarzysze broni, zaś projektant uszanował to i postanowił nie przenosić tych grobów. Obiekt jest obecnie w stanie bardzo dobrym. Daje się odczytać nazwiska na zachowanych tabliczkach nagrobnych. Drzewa zasadzone jeszcze przez budowniczych rosną do dzisiaj, ocieniając kapliczkę zaś jedno z nich  jest wykorzystywane w sposób praktyczny, lecz nie przewidziany przez projektanta - jako słup ogłoszeniowy.

Cmentarz nr 158 - Tuchów (Meszna Opacka)

Projektował H.Scholz. Pochowano na nim 7 Polaków z 1 i 5 pułku piechoty Legionów, 20. żołnierzy austro – węgierskich w tym z 30. „lwowskiego” pułku piechoty  oraz 10 żołnierzy rosyjskich, tak więc można przyjąć że jest to cmentarz w dużej części nasz - polski. Pierwotnie cmentarz ten ogrodzony był trochę innego rodzaju płotem i posiadał przesklepioną łukowato kamienną bramkę z drewnianą furtką. Obecnie pomimo braku tych elementów cmentarz ten prezentuje się bardzo korzystnie - groby są ujęte w krawężniki i obsadzone kwitnącą roślinnością oraz krzewami ozdobnymi. Na postumentach żeliwnych krzyży dostosowanych kształtem do przynależności „armijnej” pochowanych zachowały się tabliczki z których nadal można odczytać nazwiska. Obiekt ten posiada najładniejszą i najlepiej utrzymaną szatę roślinną z cmentarzy okręgu tarnowskiego. Pomniki nagrobne oraz krzyż centralny są w bardzo dobrym stanie. Polecam do zwiedzenia od wiosny do jesieni jako przykład pokazujący jak może wyglądać cmentarz woskowy z I wojny światowej jeśli zechce o  niego dbać okoliczna ludność!

Cmentarz nr 159 - Lichwin-Łazy

Projektował H.Scholz. Są na nim pochowani Polacy z 1 i 5 pułku piechoty Legionów w liczbie 9-ciu, polegli w grudniu 1914 r., 22 żołnierzy austro – węgierskich głównie z 80. złoczowskiego pułku piechoty i 32. pułku piechoty landszturmu oraz 69 żołnierzy rosyjskich z których 2. jest zidentyfikowanych, zaś jeden służył w 173. Kamienieckim Pułku Piechoty. Cmentarz ten występuje także niekiedy w opracowaniach jako zlokalizowany w Mesznej Opackiej. Najłatwiej do niego trafić trzymając się drogi, zaczynającej się w pobliżu cmentarza w Tuchowie i którą podąża także zielony szlak rowerowy – cmentarz ukaże się wkrótce po minięciu cmentarza nr 158,  na wierzchowinie, po lewej stronie tej drogi. Pierwotnie cmentarz ten był ogrodzony drewnianym płotem, elementem centralnym był wysoki drewniany krzyż ze stylizowaną geometryczną glorią – widoczny na zdjęciu archiwalnym. Wejście na pole grobowe prowadziło przez 2. trójkątnie zwieńczone bramki. Obecnie cmentarz otacza wysoki żywopłot, na jego teren wchodzi się przez jedną bramkę z prętów z datą 1914 na obu skrzydłach, zaś element centralny stanowi średniej wysokości drewniany krzyż bez ozdób. Poza tym zmianami obiekt jest w stanie dobrym. Być może kiedyś uda się przywrócić mu wygląd zaplanowany przez projektanta i wystrój wykonany przez Kriegsgraeber Abteilung Krakau.

Cmentarz nr 160 - Tuchów

Projektował H.Scholz. Pochowano na nim 103 Austriaków ,1 Niemca i 60 Rosjan. Na nowym cmentarzu parafialnym należy go szukać po prawej stronie kaplicy. Jest to duży obiekt na planie zbliżonym do wydłużonego prostokąta o długości ok. 37 metrów, otoczony z trzech stron przez pochówki cywilne, zaś z tyłu graniczący z posesjami.  Elementem centralnym jest ścianka pomnikowa z tablicą na której znajduje się niemieckojęzyczna inskrypcja autorstwa Hansa Haptmanna głosząca w wolnym przekładzie:

ABY MŁYNY WASZE ZNÓW MEŁŁY

A WASZE OCZY ZNÓW LŚNIŁY,

ABY WASZE KOSY ZNÓW DŹWIĘCZAŁY

A WASZE KOBIETY ŚPIEWAŁY,

ABY KOMINY WASZE ZNÓW DYMIŁY

A DZIECI WASZE ROZKWITAŁY:

Z WOLI BOŻEJ I NAKAZU

MY TO WYKONALIŚMY – MY POLEGLI

Cmentarz nr 161 - Tuchów

Projektował H.Scholz. Spoczywa na nim 8 żołnierzy austriackich, z tego dwóch zidentyfikowanych i zmarłych lub poległych 5 maja 1915  oraz 86. żołnierzy rosyjskich z których wprawdzie żaden nie jest zidentyfikowany imiennie ale za to wszyscy z nich mają znane daty śmierci – grudzień 1914 r. Tak duża liczba pochowanych poddanych carskich i znane daty śmierci oznaczają jedno – pochówki w tym miejscu zostały rozpoczęte już przez armię rosyjską.  Obiekt ten znajduje się na terenie starszego cmentarza parafialnego, na którym oprócz niego możemy znaleźć kilka starych ciekawych nagrobków. Cmentarz wojskowy jest zachowany w stanie bardzo dobrym, wycięto nawet zbyt wybujały żywopłot tak że teraz cmentarz można oglądać w całej okazałości z podjazdu na wiadukt nad torami kolejowymi. Pomnik centralny jest w stanie dobrym podobnie jak wszystkie krzyże nagrobne. Zwarta i ładna kompozycja – mimo że znajduje się on niemalże w centrum Tuchowa przedstawia bardzo malowniczy widok.

Cmentarz nr 162 - Tuchów

Były to macewy dla 3 żołnierzy austro-węgierskich i 1 rosyjskiego na cmentarzu żydowskim, który obecnie nie istnieje.

Cmentarz nr 163 - Tuchów

Projektował H.Scholz. Pochowano na nim 137. żołnierzy austro - węgierskich (najwięcej znanych nazwisk żołnierzy służących w 24 pułku piechoty honwedu, pochodzących z rejonu miast Braszów [Brasov; Kronstadt]  i Miercurea Ciuc [Csikszereda], w dzisiejszej Rumunii, daty śmierci w grudniu 1914)  i 97. żołnierzy rosyjskich którzy służyli m.in. w 125. Kurskim, 128. Starooskolskim, 130. Chersońskim pułkach piechoty (wszystkie te pułki wchodziły w sklad 32. i 33. kijowskich dywizji piechoty) i 70. Brygadzie Artylerii . Cmentarz znajduje się na wzgórzu (313 m) na północny zachód od klasztoru w Tuchowie na wysokości stacji benzynowej na drodze do Tarnowa.  Praktycznie do samego cmentarza można dojechać samochodem. W tym celu z drogi głównej do Tarnowa należy skierować się w ulicę biegnącą w prawo pomiędzy zabudową jednorodzinną, oznaczoną austriackim betonowym słupem informacyjnym. Do szczytu wzgórza na którym jest cmentarz biegną ta drogą także znaki zielonego szlaku rowerowego. Na szczycie wygodne miejsce do zostawienia auta – stad już tylko kilkadziesiąt metrów, polną drogą. Do niedawna popadał w ruinę (szczególnie pomnik centralny) jednakże po remoncie jest w stanie bardzo dobrym - odnowiono pomnik i ustawiono na nim nowy krzyż drewniany z metalową glorią, oraz odnowiono nagrobki mogił zbiorowych i pojedynczych ,umieszczono na nich nowe tablice emaliowane. Wykonano 2 nowe bramki. W tej chwili obiekt jest w doskonałym stanie. Z cmentarza tego rozciąga się wspaniały widok na dolinę Białej w kierunku Pleśnej oraz na panoramę Tuchowa z pasmem Brzanki w tle. Ciekawostką jest że w Krakowskim Archiwum Państwowym zachował się szkic przedstawiający pomnik tego cmentarza w innej nieco formie. Na postumencie o wymiarach zgodnych z dzisiaj istniejącym miał stanąć mianowicie nie drewniany krzyż ale krzyż z bloków kamiennych o kilkumetrowej wysokości. Prawdopodobnie zrezygnowano z realizacji tego zamierzenia mając na uwadze że stok na którym znajduje się tenże pomnik mógłby po prostu nie wytrzymać wielotonowego ciężaru i obsunąć się.

Cmentarz nr 164 - Tuchów

Projektował H.Scholz. Pochowanych jest na nim 199 żołnierzy austro - węgierskich i 105 rosyjskich. W jego pobliże najłatwiej dojechać samochodem polnymi drogami z cm. nr 163. Najpierw asfaltem na zachód od tamtego cmentarza, potem skręcając na południe w polną drogę okrążamy wzgórze z wieżą – przekaźnikiem. W pewnym momencie do tej polnej drogi dołącza od dołu czarno – żółty gminny szlak 650 – lecia Tuchowa, którym także można dostać się do tego cmentarza z okolic klasztoru. Następnie po lewej ukazuje się austriacki betonowy słup informacyjny, za nim pole uprawne i las. Cmentarz znajduje się właśnie w tym lesie. Jest to jeden z dwóch śródleśnych cmentarzy w powiecie tarnowskim, zaplanowany przez projektanta na rzucie zbliżonym do trapezu. Na całej powierzchni cmentarza mogiły obramowane betonowymi krawężnikami rozsiane nieregularnie w rzędach prostopadłych do osi założenia. Ogrodzenie cmentarza stanowiła bramka pomiędzy dwoma kamiennymi słupkami (zachowanymi do dzisiaj) oraz drewniane żerdzie przybite bezpośrednio do drzew. Obecnie ogrodzenia brak. Cmentarz po remoncie wygląda dobrze, ustawiono krzyże wykonane według pierwowzoru z nowymi tablicami imiennymi oraz uporządkowano pola grobowe. Pomnik cmentarza w formie krzyża drewnianego z półokrągłym daszkiem zlokalizowany mniej więcej w środkowej części cmentarza. Bezpośredni po budowie krzyż ten wyglądał nieco inaczej. Mianowicie przypięta była do niego rzeźba Chrystusa, zaś poniżej na specjalnie utworzonym podeściku zamocowana była rzeźba – Pieta. Dolna rzeźba zniknęła prawdopodobnie już w okresie międzywojennym, natomiast postać Chrystusa została kilka lat temu zabrana do renowacji i miejmy nadzieję że wkrótce wróci na własne miejsce. Można prześledzić proces zmiany wyglądu cmentarza na zdjęciach obok. Z nowych tablic imiennych można dowiedzieć się że na cmentarzu tym spoczywają żołnierze m.in. 21. pułku piechoty honwedu rekrutującego żołnierzy w okolicach miast Cluj Napoca (Klausenberg, Kolozsvár) i Aiud (Nagyenyed) w Siedmigrodzie, 22. pułku piechoty honwedu rekrutującego żołnierzy w okolicach Tirgu Mures (Maros-Vásárhely) także w Siedmiogrodzie, 97. batalionu landszturmu, 25. pułku artylerii polowej składającego się w 1914 r. w 62% z Czechów oraz m.in. żołnierze z rosyjskiego 178. Wiedenskiego Pułku Piechoty.

Cmentarz nr 165 - Bistuszowa

Projektował Heinrich Scholz, na planie zbliżonym do mocno spłaszczonego ośmiokąta. Spoczywa na tym niewielkim bo liczącym zaledwie ok. 262 m²  cmentarzu  87. żołnierzy austriackich, poległych w dniach 4-7. V. 1915, pochodzących głównie z 62 pułku piechoty (którego rejon uzupełnień to Tirgu Mures [Maros Vasarhely] w obecnej Rumunii, pułk składał się w 49% z Węgrów, 46% z Rumunów,  i 5% z innych narodowości monarchii austro - węgierskiej). Cmentarz ten był remontowany w 1989 r. i po tym remoncie, pozbawiony stałej opieki zarósł jednak ponownie. Pomnik i nagrobki pomimo tego nadal są w bardzo dobrym stanie. Można dojechać do niego samochodem kierując się z drogi Tuchów-Ryglice w lewo, w drogę wskazaną przez austriacki betonowy słup informacyjny (w pobliżu tego skrętu zabudowania POM z placem targowym. Stromo pod górę i na wypłaszczeniu wzgórza, gdzie droga asfaltowa skręca lekko w lewo, należy skręcić w prawo w drogę gruntową. Przy niej kolejny betonowy słup informacyjny. Z tego miejsca cmentarz jest widoczny jako kępa drzew, które wyraźnie akcentują jego położenie wśród pól, w pobliżu zabudowań. Obiekt znajduje się także przy gminnym szlaku (znaki czarno – żółte) 650 – lecia Tuchowa. Z okolic cmentarza widać ładną panoramkę pasma Brzanki.