Cmentarz nr 1 O�enna version

�Cmentarz nr 3 O�enna

Projektowa� Duszan Jurkowicz. Pochowani s� na nim �o�nierze austro-w�gierscy (67) - Znanych z nazwisk jest 10. a ich przynale�no�� pu�kowa to: 47. pu�k piechoty z Mariboru w S�owenii oraz 2. batalion strzelc�w polowych z Borgo i Rosjanie (356), g��wnie bezimienni, znany bowiem z nazwiska jest tylko 1. Cmentarz wybudowany zosta� na miejscu cmentarza przyfrontowego za�o�onego przez �o�nierzy, znajduj�cego si� w bezpo�rednim s�siedztwie, dzi� nie istniej�cej, cerkwi z 1867 r. pod wezwaniem Bazylego Wielkiego (fot. arch. 1). Jurkowicz zaprojektowa� obiekt na rzucie prostok�ta ogrodzonego niskim murem kamiennym dostosowanym uskokami do spadku terenu i podzielonego na kwatery: austro - w�giersk� i rosyjsk�, oddzielone od siebie murkiem ze schodkami. Kwatera "austriacka" posiada�a wyr�nienie w postaci �ciany pomnikowej z tablic� inskrypcyjn� kt�ra g�osi�a:

WIERNYCH SYN�W, KT�RZY ODDALI SWE �YCIE, KRYJE Z WDZI�CZNO�CI� I DUM� ZIEMIA OJCZYSTA

�ciana ta by�a zwie�czona trzema kamiennymi kubicznymi kostkami, wyci�tymi w ten spos�b i� na ka�dej p�aszczy�nie kubika widoczny by� krzy� grecki (fot.2) Kwatera "rosyjska" posiada�a pomnik tak�e w postaci �ciany pomnikowej, z tablic� inskrypcyjn� , kt�rej napis g�osi w wolnym t�umaczeniu:

POLEG�YM WROGOM MIEJSCE OSTATNIEGO SPOCZYNKU PO�WI�CAJ� WSPӣCZUCIE I HUMANIZM

Forma pomnika "rosyjskiego" by�a skromniejsza ni� na kwaterze "austriackiej" i zwie�czono go tylko 1 krzy�em � na to wskazywa�y pozosta�o�ci po krzy�ach-kubikach, rozrzucone po terenie cmentarza wojennego jak te� znajduj�ce si� na terenie cmentarza wiejskiego (do roku 2003) . W sumie z tych�e element�w dawa�o si� z�o�y� 4 krzy�e kubiczne, z czego jeden o mniejszych od pozosta�ych wymiarach, mo�na wi�c wyci�gn�� z tego wniosek �e 3 krzy�e wie�czy�y pomnik kwatery �austriackiej� za� 1, mniejszy ale wykonany w takiej samej formie wie�czy� pomnik kwatery �rosyjskiej� (lub te� mniejszy krzy� znajdowa� si� na murze ogrodzenia - analogicznie na przyk�ad do cmentarza nr 56 w Smerekowcu). Podobn� konkluzj� mo�na wyci�gn�� z przegl�dni�cia dokumentacji archiwalnej tego cmentarza (w ca�o�ci zreszt� opublikowanej w "Polegli w Galicji Zachodniej" J. Drogomira i sk�adaj�cej si� z planu inwentaryzacyjnego cmentarza sporz�dzonego w latach mi�dzywojennych, spisu pochowanych i zbiorowego opisu element�w architektonicznych dla wszystkich zachodniogalicyjskich cmentarzy; w krakowskim Archiwum Pa�stwowym nie ma wi�cej materia��w dot. tego obiektu). Z notatki zamieszczonej w spisie element�w architektonicznych, w rubryce "Denkm�ler" (pomniki) kt�ra brzmi: "2 Giebeldenkm�ler aus Bruchstein, das �sterr. Denkmal mit 3 Steinkreuzen" (2 �cianki pomnikowe z kamienia �amanego, pomnik austriacki z 3 kamiennymi krzy�ami ) i opisuj�cej ten w�a�nie obiekt mo�na prosto wywnioskowa�, �e kwatera austriacka by�a silniej zaakcentowana architektonicznie ni� rosyjska. Niemal identyczny opis znajduje si� w dziele R. Brocha i H. Hauptmanna "Zachodniogalicyjskie groby bohater�w", w tek�cie niemieckim - w polskim t�umaczeniu uwag�, i� krzy�e wie�czy�y tylko kwater� austriack� z nieznanego powodu pomini�to. Podobny wniosek wyci�ga si� spogl�daj�c na w/w plan inwentaryzacyjny - wprawdzie obie �cianki pomnikowe s� na nim zaznaczone, z tym �e �cianka na kwaterze rosyjskiej jest wyra�nie mniejsza za� autor planu do �cianki na kwaterze austriackiej dorysowa� w tylnej cz�ci 3 wyst�py (prawdopodobnie w formie przypominaj�cej przypory), odpowiadaj�ce 3 krzy�om z opisu. Pogl�d, i� pomnik kwatery rosyjskiej zosta� wykonany w formie skromniejszej ni� na austriackiej prezentuje tak�e prof. Matu� Dulla, wybitny znawca tw�rczo�ci Jurkovi�a w swojej ksi��ce "Vojenske cintoriny v zapadnej Hali�i. Du�an Jurkovi� 1916/1917" : "V tejto �asti bol vybudovan� v�razn� zadn� m�rik s pam�tnou tabu�ou a trojicou kamenn�ch kr�ov, vp�san�ch do kocky a �tvorstrann� orientovan�ch. (...). Rusk� �as� nemala kamenn� kr�e na zadnom m�riku." (W tej cz�ci by�a wykonana wyra�nie zaznaczona tylna �cianka z tablic� pami�tkow� i tr�jc� kamiennych krzy�y wpisanych w kostki i czterostronnie zorientowanych (...) Cz�� rosyjska nie posiada�a krzy�y kamiennych na tylnej �ciance.). Mo�na przypuszcza� dlaczego projektant cmentarza wyr�ni� kwater� austriack� - znajdowa�a si� ona po prostu poni�ej kwatery rosyjskiej i wymaga�a zaakcentowania, wobec faktu, �e pochowano w tej cz�ci �o�nierzy armii zwyci�skiej. Przypuszczenie takiej intencji Jurkowicza potwierdza dodatkowo plan cmentarza - pomimo �e kwatera rosyjska jest bli�sza drodze wiejskiej to nie posiada ona bezpo�redniego wej�cia - najpierw wchodzi si� d�ugim chodnikiem po�o�onym pomi�dzy dwoma murkami na kwater� austriack�, omijaj�c kwater� rosyjsk� z lewej (fot.3). Dopiero z kwatery austriackiej mo�na wej��, po kilku schodkach na kwater� rosyjsk� (fot.4) . Przekaz takiego uk�adu architektonicznego jest jasny: najpierw nale�y odwiedzi� i z�o�y� ho�d zwyci�zcom potem za� pokonanym.

Do 2003 roku cmentarz znajdowa� si� w op�akanym stanie, wi�kszo�� oryginalnych element�w by�a zniszczona - dawa�o si� rozpozna� zarys cmentarza , schodki oddzielaj�ce kwatery A i B oraz jedn� �aweczk� betonow� przy murze. Ponadto w rowie obok mo�na by�o znale�� p�kni�t� na p� tablic� pomnikow� kwatery "rosyjskiej" oraz resztki z ostatniego oryginalnego drewnianego krzy�a nagrobnego (fot.5) Na terenie obu kwater mo�na by�o znale�� miejsca posadowienia oryginalnych krzy�y nagrobnych w postaci tzw. �szklanek� � pionowych kana��w o �ciankach wykonanych z 4 prefabrykowanych p�ytek betonowych.

Od roku 2003 trwa remont cmentarza wykonywany przez gmin� Krempna i cz�ciowo finansowany �rodkami Austriackiego Czarnego Krzy�a. Do czerwca 2006 roku odbudowano ogrodzenie cmentarza oraz pomniki obu kwater wykorzystuj�c elementy oryginalnej kamieniarki (tablice i krzy�e w przypadku kwatery �austriackiej�), z tym �e na pomniku kwatery �rosyjskiej� wykonano w miejsce 1 krzy�a kubicznego 3 krzy�e w innej formie z nowych element�w kamiennych (fot.6) . Niestety takie zwie�czenie pomnika nie znajduje odzwierciedlenia w zachowanych archiwaliach jak te� nie znajduje �adnej analogii do innych zachowanych kamiennych (tak�e na rysunkach archiwalnych) element�w projektowanych przez Jurkowicza � jest wi�c zniekszta�ceniem pierwotnej formy tego obiektu i zniekszta�ceniem pomys�u polegaj�cego na wyeksponowaniu kwatery austro-w�gierskiej (obecnie pomnik kwatery rosyjskiej dominuje nad ca�o�ci� za�o�enia - fot. 7). Wyr�wnano tak�e powierzchni� kwater i wyeksponowano miejsca pierwotnego posadowienia krzy�y nagrobnych.

�Cmentarz nr 4 Grab

Zaprojektowa� ten cmentarz , w jego pierwotnym wygl�dzie, na skomplikowanym planie przypominaj�cym plan twierdzy bastionowej (lub czterolistnej koniczyny, jak kto woli) Duszan Jurkowicz. W 53 mogi�ach pojedynczych i w 31 zbiorowych spoczywaj� Rosjanie (37) z kt�rych jeden jest znany z nazwiska i przynale�no�ci do 191.largo - kagulskiego pu�ku piechoty i Austriacy (106), przynale�no�� pu�kowa kilku jest znana: 18.pu�k piechoty z Hradec Kralove maj�cy w sk�adzie 75% Czech�w, 27.pp z Lublany - rekrutuj�cy �o�nierzy z okolic Grazu, 36.pp rekrutuj�cy g��wnie Czech�w z okolic Mlada Boleslav, 43.pp rekrutuj�cy �o�nierzy z okolic Terezina , 3.pu�k cesarskich strzelc�w tyrolskich, 5. pu�k piechoty Landwehry z Triestu, 11.pp Landwehry rekrutuj�cy �o�nierzy z okolic Turnova i Mlada Boleslav, 10. pu�k piechoty Landszturmu, 87. batalion marszowy Landszturmu. Jest to jeden z najpi�kniejszych cmentarzy na omawianym terenie . Przy �adnej pogodzie panoramiczny widok � co� pi�knego � to trzeba zobaczy� samemu. Tekst z kamiennej tablicy umieszczonej u podstawy pomnika g�osi:

JE�LI WA�Y� CHCECIE OFIARY TEJ WOJNY: /DO CHWA�Y I HONORU NA DRUGIEJ SZALI / DO�ӯCIE JESZCZE ODRODZON� DUSZ� NARODU - / A SZALA Z TYM CO UTRACONE I TAK UNIESIE SI� LEKKO DO G�RY !

Ponadto na boku postumentu wie�y zamieszczono tablice (1 w j�z. polskim i 1 w j�z. niemieckim) informuj�ce i� remontu tego cmentarza dokonano w latach 1992 -1995 spo�ecznie przy udziale miejscowych dzia�aczy oraz �o�nierzy 54 pu�ku obrony krajowej ze Styrii (Leibnitz). Ponownie zosta� po�wi�cony po rewaloryzacji 3 wrze�nia 1995 r.

Jest to jeden z cmentarzy Jurkowicza kt�rych nie zrealizowano ca�kowicie zgodnie z zamierzeniami projektanta. W stosunku do projektu (patrz zdj�cie makiety projektowej cmentarza) bram� zrealizowano w spos�b uproszczony, nie wykonano tak�e nigdy kaplic znajduj�cych si� w naro�nikach. Co do zwie�czenia muru ogrodzeniem z drewnianych bali z gontowym daszkiem to wprawdzie zdj�cia z okresu budowy go nie pokazuj�, ale wspomina o jego istnieniu Roman Reinfuss w swoim artykule o cmentarzach wojennych na �emkowszczy�nie, opublikowanym w "Wierchach" w latach 30-tych, cho� nie jest wykluczone i� opisuje on tak�e makiet�. Jednak�e co bardzo wa�ne wie�� wykonano pierwotnie �ci�le wg. wzoru z makiety, co potwierdzaj� zachowane w krakowskim Archiwum Pa�stwowym fotografie. Obecna wie�a tylko przypomina oryginaln�, b�d�c zmienion� zar�wno je�li chodzi o konstrukcj� jak i wymiary. W czasie rewaloryzacji zrezygnowano ze skrzyni z bali, o konstrukcji zr�bowej znajduj�cej si� pomi�dzy kamienn� podstaw� wie�y a zadaszeniem co obni�y�o ca�o�� konstrukcji jak te� zaburzy�o proporcje. Nowa wie�a r�ni si� r�wnie� znacznie od pierwowzoru pod wzgl�dem nachylania po�aci dachu - dolny okap pierwotnie by� du�o szerszy, mniej stromy i wystawa� poza lico tablicy inskrypcyjnej os�aniaj�c j� od �niegu i deszczu. Podobnie w czasie rewaloryzacji r�wnie� bramk� wej�ciow� wykonano nieco inaczej ni� w oryginale - s�upy s� nieco ni�sze i nieco inny kszta�t.

Doj�cie do cmentarza jest proste - ze skrzy�owania we wsi (obok sklep spo�ywczy) nale�y kierowa� si� w g�r� drog� asfaltow� za znakami niebieskiego szlaku a� do kapliczki po lewej stronie. Po przeciwnej stronie drogi ni� kapliczka wykonano wygodny zjazd na drog� poln� kt�ra prowadzi tu� obok wa�u cmentarza. Mo�na tu zostawi� samoch�d. Drog� kt�r� pocz�tkowo idziemy (niebieskim szlakiem) od budynku Stra�y Granicznej do kapliczki mo�emy doj�� po dalszych oko�o 1,5 km do granicznego przej�cia turystycznego O�enna � Ni�na Polianka. Przej�cie to czynne jest jako turystyczne od 1 kwietnia do 30 wrze�nia w godzinach 8⁰⁰-20⁰⁰dla ruchu pieszego i rowerowego. Jest to r�wnie� przej�cie ma�ego ruchu granicznego istniej�ce od grudnia 1996 roku i jako takie jest czynne od 1 kwietnia do 30 wrze�nia od 8⁰⁰-20⁰⁰i od 1 pa�dziernika do 31 marca od 9⁰⁰-16⁰⁰.Warto zada� sobie trud i podej�� lub podjecha� t� drog� - wkr�tce nagrod� b�dzie widok ca�ego cmentarza w otoczeniu beskidzkiego krajobrazu.

Cmentarz nr 5 � Grab

Projektowa� Duszan Jurkowicz. Pochowani s� na nim wy��cznie Rosjanie (266) z kt�rych dwu jest znanych z nazwiska i przynale�no�ci do 191.largo - kagulskiego pu�ku piechoty, polegli w listopadzie i grudniu 1915 r. Warto odwiedzi� ten cmentarz bo po pierwsze znajduje si� on bardzo niedaleko od drogi przebiegaj�cej przez Grab a po drugie zachowa� si� na nim oryginalny drewniany krzy� pomnikowy o bogatej ornamentyce oraz kilka zwyk�ych krzy�y nagrobnych. Cmentarz ten jest obecnie po remoncie generalnym , za� uroczysto�ci nowego po�wi�cenia obiektu odby�y si� w po�owie wrze�nia 2002 r. Podczas remontu wyci�to porastaj�ce wok� �wierki, uporz�dkowano wn�trze ustawiaj�c nowo wykonane krzy�e nagrobne, zgodne z wygl�dem oryginalnych, o czym za�wiadcza mi�dzy innymi wygl�d jednego ze starych krzy�y kt�ry by� w najlepszym stanie i kt�ry pozostawiono. Nowe krzy�e starannie zakonserwowano, brak jeszcze tylko tabliczek nagrobnych. Na miejscu pozostawiono oryginalny krzy� pomnikowy, niestety obecnie (lato 2006) krzy� niebezpiecznie pochyli� si� wobec czego zabezpieczono go prowizorycznie przez podparcie. Przede wszystkim jednak wykonano bardzo starannie nowe ogrodzenie w szczeg�ach wyko�czenia bramki wej�ciowej nawi�zuj�c do zachowanych projekt�w Jurkowicza oraz gruntownie odnowiono �cian� pomnikow�. Planuje si� tak�e wykonanie swobodnego doj�cia z drogi do tego obiektu, gdy� obecnie aby do niego si� dosta� nale�y przej�� przez prywatne podw�rze - przy drodze, w obr�bie gospodarstwa znajduje si� tak�e oryginalny betonowy s�up informacyjny.

Cmentarz nr 6 � Krempna

Projektowa� Duszan Jurkowicz. Pomnik centralny tego cmentarza sprawia wra�enie jakiej� �wi�tyni megalitycznej � opisywany w przewodniku przez R.Frodym� wieniec z li�ci d�bowych zosta� wed�ug niego otynkowany i pobielony ze szkod� (zapewne) dla og�lnego wra�enia . Nie jest jednak do ko�ca pewne czy na tym pomniku by�y wykonane jakie� li�cie na wie�cu. Je�li jednak tak, to raczej wykonane by�y one w formie reliefu - w pracy Brocha i Hauptmanna na zdj�ciu mo�na si� dopatrzy� czego� na kszta�t li�ci ale zdj�cie to nie jest wyra�ne. Poza tym najstarsi mieszka�cy wsi nie przypominaj� sobie jakichkolwiek li�ci na tym pomniku. Trudno sobie wyobrazi� aby wykonuj�c li�cie z blachy mosi�nej, a tym bardziej miedzianej dokonano tak jaskrawego "marnotrawstwa" w czasie wojny kiedy rekwirowano dzwony z ko�cio��w, czy nawet odznaczenia wykonywano z "kriegsmetalu" w miejsce br�zu. Inskrypcje zamieszczone na tym cmentarzu g�osz�, w wolnym t�umaczeniu:

CHO� UMARLI�CIE �YJECIE W PAMI�CI, MI�O�CI I W B�OGOS�AWIE�STWIE POKOJU, oraz, WALCZYLI�MY PIER� W PIER�, ZMARTWYCHWSTANIEMY RAMI� W RAMI�

Obecny wygl�d - wieniec z li�ci d�bu wykonanych z blachy miedzianej zawdzi�czamy prywatnej inicjatywie grupy polskich i austriackich �o�nierzy, s�u��cych w si�ach pokojowych ONZ na wzg�rzach Golan - ciekawostk� jest �e li�cie wykuli tamtejsi rzemie�lnicy i przylecia�y one do Warszawy z powracaj�cymi z misji pokojowej �o�nierzami, za� zamontowane zosta�y, przez 4 austriackich podoficer�w w stanie spoczynku, kt�rzy przyjechali do Krempnej specjalnie w tym celu.. Na cmentarzu tym spoczywa wg. Jerzego Drogomira 53 Austriak�w z 8. pu�ku piechoty z garnizonem w Brnie - rekrutuj�cego �o�nierzy z Pragi i okolic, 21.pp z garnizonem w Kutnej Horze, 27.pp z Lublany - rekrutuj�cego �o�nierzy z okolic Grazu, 87.pp z garnizonem w Puli - uzupe�niaj�cego si� w okolicach Celje, 97.pp z garnizonem w Belovarze - uzupe�niaj�cego swe szeregi w okolicach Triestu, 98.pp z garnizonem w Josefowie - rekrutuj�cego �o�nierzy z okolic Vysokiego Myta, 28. pu�ku piechoty Landszturmu, 7. batalionu strzelc�w polowych z garnizonem w Kanal - 85% sk�adu tego batalionu to S�owe�cy, 8.pu�ku artylerii polowej z Goricy w S�owenii, 33 Rosjan (znana jest przynale�no�� pu�kowa 1. do 192.rymnikskiego pu�ku piechoty z garnizonem w Orenburgu) oraz 34 nieznanych �o�nierzy o nieustalonej przynale�no�ci armijnej.

Cmentarz nr 7 � Desznica

Projektowa� Duszan Jurkowicz. Z zewn�trz cmentarz wygl�da bardzo efektownie - tworzy sp�jn� bry�� z cerkwi� pod wezwaniem �w. Dymitra wybudowan� w 1790 r. Mo�na to zaobserwowa�, pod warunkiem wszak�e, �e b�dziemy go chcieli ogl�da� w porze kiedy drzewa pozbawione s� li�ci (fot. 1). W innej porze roku drzewa i krzewy porastaj�ce skarp� na kt�rej szczycie cmentarz si� znajduje uniemo�liwi� docenienie zamys�u projektanta obiektu. Tablice inskrypcyjne umieszczone na pylonach po obu stronach wej�cia g�osz�:

MOCNO OKRZEP�Y LUD Z WDZI�CZNO�CI� ZDOBI / WIE�CAMI CHWA�Y GROBY SWYCH ZWYCI�SKICH SYN�W/ oraz: GDY BRO� WYPAD�A WAM Z R�K, BRA�MI STALI�CIE SI� ZWYCI�ZC�W, / ZGODNIE UTULI�A WAS �MIER� NA TYM SKRAWKU PO�WI�CONEJ ZIEMI

Inskrypcja ta dobrze odzwierciedla faktyczn� sytuacj� gdy� wg. Jerzego Drogomira pod pylonami z tymi tekstami pochowano �o�nierzy wszystkich 3 armii �cieraj�cych si� w latach 1914 � 1915 w tej cz�ci Beskidu Niskiego. Opr�cz 32 Austriak�w z 7.batalionu strzelc�w polowych z garnizonem w Kanal , 27.b. strzelc�w polowych - 54% sk�adu tego batalionu w 1914 r. to Rumuni, 27. pu�ku piechoty Landwehry uzupe�niaj�cego sw�j sk�ad w okolicach Lublany i Triestu, i 39 Rosjan pochowano tutaj tak�e 2 Niemc�w znanych z nazwisk i prawdopodobnie pochodz�cych z 13.bawarskiego(?) pu�ku piechoty.

Cz�ci muru i kamieniarki cmentarza s� w og�lnym s�abym stanie. Cz�� muru oddzielaj�ca taras wej�ciowy od pola grobowego jest natomiast w stanie bardzo z�ym - mur jest ca�kowicie osuni�ty do wn�trza tworz�c usypisko (fot.6). Pola grobowe s� w bardzo z�ym stanie � wi�kszo�� wt�rnie wykonanych krzy�y drewnianych jest przewr�cona i spr�chnia�a. Ca�y cmentarz jest zaniedbany i zaro�ni�ty (czerwiec 2006 - fot.5) - szczeg�lnie przykro kontrastuje to z bardzo dobrze i porz�dnie utrzymanym otoczeniem �wi�tyni do kt�rej przylega a tak�e z pi�knie utrzymanymi podw�rkami dom�w na dole przy drodze. W bardzo s�abym stanie jest tak�e przednia (frontowa) cz�� muru wykonana podobnie jak mur rozdzielaj�cy taras wej�ciowy od pola grobowego w formie a�urowej (z prze�witami w dolnej cz�ci).

Tak�e i ten cmentarz zrealizowano w formie mocno uproszczonej w stosunku do zamierze� projektanta (patrz rys. 3). Ponownie zubo�ono jego wystr�j wsp�cze�nie kiedy ww trakcie remontu na terenie postawiono nowe krzy�e nagrobne niezgodne z wygl�dem oryginalnych. Z przodu ustawiono tak�e wysoki prosty drewniany krzy� z belek , kt�ry stoi do dnia dzisiejszego. Wej�cie na cmentarz znajduje si� z ty�u (od strony cerkwi) a nie jak sugeruje rysunek w popularnym przewodniku R. Frodymy z boku i co zwraca uwag� od strony cerkwi wej�cie jest utrzymane w dobrym stanie (fot.4). W chwili obecnej (czerwiec 2006) cmentarz zalicza si� do najgorzej utrzymanych obiekt�w Okr�gu I.

Cmentarz nr 8 � Nowy �migr�d

Projektowa� Duszan Jurkowicz. Du�y cmentarz z dosy� nietypowym, w por�wnaniu z innymi jego projektami pomnikiem kamiennym w formie pi�ciu kolumn na wsp�lnym postumencie, zako�czonych kapitelami z motywem li�ci akantu. Podobne motywy architektoniczne mo�emy znale�� jeszcze tylko na cmentarzu nr. 11. Obecnie cmentarz po remoncie jest w dobrym stanie � wszystkie �eliwne krzy�e stoj� (przed remontem zachowa�y si� tylko cztery emaliowane tabliczki z czego dwie czytelne - szkoda �e nowych tablic nie wykonano gdy� da�oby si� z nich odczyta� a� 110 nazwisk, w tym wiele nale��cych do �o�nierzy armii rosyjskiej). Wykonano na nowo ogrodzenie cmentarza, na og� zgodnie z pierwotnym wygl�dem element�w (cho� w miejsce lanego betonu miejscami zastosowano kamie� �amany). Za pomnikiem znajduje si� gr�b hauptmanna Franza Dobnika przykryty kamiennymi p�ytami . Na tym cmentarzu pochowano 58 Austriak�w, g�ownie z 97.pu�ku piechoty z Belovaru, 47.pp z Mariboru, 96.pp z garnizonem w Petrovaradinie - 97% jego sk�adu stanowili po�udniowi S�owianie, 27.pp Landwehry uzupe�niaj�cego swe szeregi w okolicy Ko�omyi i Czerniowiec na Bukowinie, 2. i 3.Batalionu Strzelc�w Polowych , 7 Niemc�w ( z 77.pruskiego pp, 46. pruskiego pp, 13 bawarskiego pp, 3 bawarskiego pp) i 149 Rosjan, co ciekawe stosunkowo wielu (ca.50) jest znanych z nazwisk i przynale�no�ci do: 32.aleksopolskiego pp z garnizonem w Skierniewicach, 190.oczakowskiego pp z garnizonem w Ufie, 192.rymnikskiego pp z garnizonem w Orenburgu, 195.orowajskiego pp z garnizonem w Jekaterynburgu, 196.insarskiego pp z garnizonem w Z�atou�cie, 189.izmailskiego pp z garnizonem w Saratowie.