Cmentarz nr 268 - Radłów

Projektował R.Motka. Pochowano  na nim 60 żołnierzy austro-węgierskich, 30 niemieckich i 7 Rosjan. Cmentarz znajduje się w obrębie cmentarza parafialnego. Jadąc od strony Niwki, należy skręcić w lewo, w ulicę bezpośrednio przed kościołem parafialnym. Cmentarz parafialny znajduje się po prawej stronie ulicy, po przejechaniu około 500 metrów. Cmentarz wojenny  znajduje się w narożniku cmentarza parafialnego i z dwóch stron przylega do jego ogrodzenia – z pozostałych stron cmentarz nie jest ogrodzony. Elementem centralnym jest betonowy cokół zwieńczony krzyżem. Na cokole znajduje się tablica inskrypcyjna z datą 1914-1915 oraz napisem :

” VERWEILET!

VIELLEICHT IST

EINER UNTER UNS

DER EUCHLIEB WAR”,

Co można przetłumaczyć jako „  Zatrzymaj się ! Może wśród nas jest ten, którego kochałeś”. Betonowy pomnik jest identyczny z pomnikiem na cmentarzu numer 209 w Glowie. Nagrobki na cmentarzu są na ogół w dobrym stanie. Tabliczki imienne odlane z żeliwa są w dobrym stanie i czytelne, natomiast te wykonane z emaliowanej blachy są już mocno wyblakłe, skorodowane i w części trudne do odczytania. Położenie cmentarza na cmentarzu parafialnym w tym przypadku nie jest jednak korzystne  - po pierwsze przez cmentarz prowadzi mocno uczęszczana ścieżka prowadząca od wejścia na teren cmentarza cywilnego, a po drugie współczesne nagrobki są lokalizowane już praktycznie na terenie cmentarza wojennego. Ogólnie jednak , mimo tych zastrzeżeń cmentarz jest w dobrym stanie.

Cmentarz nr 269 - Niwka

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 146 żołnierzy austro-węgierskich, 41 niemieckich  i 83 Rosjan.  Cmentarz zlokalizowany jest w centrum miejscowości, po prawej stronie drogi prowadzącej do Radłowa. Jest to duży obiekt w kształcie prostokąta. Ogrodzenie w przedniej części ma postać betonowej balustrady z polami wypełnionymi w większości siatką, natomiast reszta ogrodzenia wykonana jest z betonowych słupków i metalowych rurek. Bardzo interesująco prezentuje się wejście na cmentarz – metalowa bramka wejściowa otoczona jest tutaj betonowymi słupkami (o różnej wysokości)  z kamiennymi kulami na szczycie. Elementem centralnym na cmentarzu jest wysoki betonowy obelisk z płaskorzeźbą stylizowanego sztyletu na licu. Pod płaskorzeźbą widoczna jest tablica inskrypcyjna z napisem:

 „DIE IHR IM LICHTE WANDELT DENKET DERER

DIE FÜR EUCH GESTORBEN SIND”  ,

co w wolnym tłumaczeniu znaczy: ” Wy, którzy w zadumie stoicie wśród zniczy, pomyślcie o tych,   którzy za was polegli”. Po bokach pomnika stoją betonowe słupki połączone z murkiem  i betonową ławą, które półkoliście otaczają obelisk w jego tylnej części.  Przy licznych alejkach wytyczonych na cmentarzu stoją odnowione nagrobki. Występują tutaj nagrobki zarówno duże betonowe, jak i małe z żeliwnymi krzyżami różnej wysokości. Tabliczki imienne są nowe i w doskonałym stanie. Zwraca uwagę duża ilość  nazwisk żołnierzy włoskich z  Tyrolu. Ogólnie cmentarz jest zadbany i w bardzo dobrym stanie. Pięknie prezentują się dęby i topole którymi jest obsadzony. Warto go odwiedzić.  

Cmentarz nr 270 - Bielcza

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 10 żołnierzy austro-węgierskich, 35 niemieckich  i 6 Rosjan. Cmentarz znajduje się na cmentarzu parafialnym, po lewej stronie drogi do Radłowa, około 600 metrów od centrum wsi.  Cmentarz ma kształt zbliżony do prostokąta. Ogrodzenie cmentarza wykonane jest z metalu, a jego charakterystycznym elementem są duże, szerokie betonowe słupki z motywem krzyża. Na cmentarz  prowadzą dwie bramki, pośrodku których -na betonowym cokole- stoi betonowy krzyż z przymocowanym na licu krzyżem żeliwnym. Elementem centralnym cmentarza jest kamienny pomnik, z niewielkim krzyżem żeliwnym w wersji niemieckiej, poniżej którego znajduje się tablica z niemieckim napisem: „ Groby bohaterów 1915” ( w oryginale „ HELDENGRÄBER 1915”). Nagrobki oraz słupki ogrodzenia są wymalowane na biało. Na nagrobkach brakuje kilku żeliwnych krzyży oraz tabliczek imiennych. Tabliczki imienne są oryginalne, w niektórych wypadkach mocno wyblakłe i częściowo pordzewiałe, można jednak na większości z nich odczytać nazwiska poległych. Kilka metrów od ogrodzenia cmentarza , wśród nagrobków można zauważyć jeden  stojący samotnie,  charakterystyczny słupek ogrodzeniowy – świadczy to o tym, że w przeszłości zmieniano  kształt ogrodzenia. Ogólnie cmentarz - położony malowniczo wśród pól - jest bardzo zadbany  i z pewnością wart jest odwiedzenia.

Cmentarz nr 271 - Biadoliny

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 40 żołnierzy austro-węgierskich, 10 niemieckich  oraz 15 Rosjan. Cmentarz ten położony jest na skraju lasu, obok nastawni PKP, po zachodniej stronie stacji kolejowej w Biadolinach. Cmentarz ma kształt prostokąta. Tylnią część cmentarza stanowi kamienny mur. Pośrodku muru znajduje się ściana pomnikowa z inskrypcją, z imitacją ołtarza na dole oraz  kamiennym wieńcem u góry. Inskrypcja brzmi następująco:

„ ALS UNS DIE NACHT IN FINSTERNIS ERSTICKTE

GAB UNS EIN GOTT DEN GOLDNEN STERN ZU SEHEN

DER SIEG VERKUNDEND AUFSTIEG ÜBER DIR

GELIEBTE HEIMAT !”

Można ją przetłumaczyć następująco:

 „Gdy nas noc na końcu świata otoczyła,

Bóg dał nam złotą gwiazdę,

Która zwycięstwo zwiastując,

Wstaje nad Tobą, kochana Ojczyzno”

Cmentarz nr 272 - Przyborów

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 103 żołnierzy austro-węgierskich i 27 Rosjan. Położony jest na piaszczystej wydmie widocznej z drogi Brzesko-Szczurowa. Do cmentarza można dojechać samochodem skręcając w prawo w asfaltową drogę dwadzieścia metrów przed znakiem oznaczającym koniec obszaru zabudowanego w Przyborowie .Po około 300 metrach po prawej stronie wśród zabudowań zobaczymy ogrodzenie cmentarza. Cmentarz ma kształt prostokąta . Na cmentarz prowadzą betonowe schody, a wejście stanowi metalowa brama z fragmentami betonowego muru zakończonymi kamiennymi kulami po bokach. Ogrodzenie zbudowane jest z betonowych słupków połączonych metalowymi rurami. Elementem centralnym cmentarza jest położona na wprost wejścia pomnikowa ściana z inskrypcją, zwieńczona dużym betonowym krzyżem. Inskrypcja na tablicy ma następującą treść:

„ 1914-15

SOLDATEN TOD

IST HEILIG UND BRICHT

DES HASSENS GEBOT

FREUND UND FEIND, VON

WUNDEN VERSAHRT

SIND DER GLEICHEN

LIEBE UND EHRE WERT”,

co można przetłumaczyć następująco: ”Żołnierska śmierć jest święta, I łamie wszelki nakaz nienawiści. Czy wrogiem był, czy bratem, Niech nikt nie pamięta. Jednaką cześć i miłość, Winniśmy im w darze.” Na mogiłach nie ma żadnych tabliczek z  nazwiskami poległych. Dużą ozdobą jest piękna stara sosna rosnąca w rogu tuż przy ogrodzeniu cmentarza. Cmentarz ten jest obecnie w dobrym stanie, chociaż mogiły usypane z piasku są rozmywane w czasie większych ulew. 

Cmentarz nr 273 – Szczepanów

Projektował R.Motka. Pochowano tutaj  87 żołnierzy austro-węgierskich i 35 rosyjskich.Cmentarz wojenny położony jest w obrębie cmentarza parafialnego, około 500 metrów na zachód od kościoła, przy drodze w kierunku Mokrzysk. Obiekt ma kształt bardzo długiego i wąskiego prostokąta. Tylnia część ogrodzenia –kamienny mur z betonowym, płaskim daszkiem -  jest jednocześnie częścią ogrodzenia cmentarza parafialnego. Na krańcach tego muru stoją wysokie betonowe pomniki zwieńczone krzyżami, a pośrodku umieszczona jest betonowa ściana pomnikowa będąca centralnym elementem cmentarza. Pomnik centralny o trójkątnym kształcie  zwieńczony jest betonowym krzyżem z dwoma kulami po bokach. Po obydwu stronach trójkąta stoją betonowe szerokie słupki również zwieńczone kulami. Na pomniku znajdują się dwie symetrycznie rozmieszczone po bokach tablice inskrypcyjne z datami 1914-1915 i następującymi napisami:

„ VERGANGLICHE

WAS IHR GROSSES TUT

BLEIBT UNVERGANGLICH”

„IMMER IM LEBEN GE-

TREU BLEIBT IHR IM

TODE NOCH SIEGER”

Co można przetłumaczyć następująco : „Przemijające jest to, co czyni nas wielkimi. Lecz Wy pozostaniecie niezapomniani” oraz „Zwycięzca w życiu, wciąż  pozostaje wierny wam w śmierci”. Bezpośrednio przed  pomnikiem znajduje się wysoki murowany i obłożony kamieniami, zwężający się ku górze pomnik. Po jego bokach znajdują się dwa  nagrobki oficerów, jeden z nich  rzeźbiony w kamieniu, zwieńczony krzyżem , drugi typowy dla cmentarzy wojennych betonowy nagrobek z ażurowym krzyżem. Z pozostałych elementów ogrodzenia pozostało jedynie sześć słupków w pobliżu wejścia na cmentarz oraz jeden słupek narożny od północnej strony. Słupek narożny z południowej części cmentarza leży wyrwany pod murem. Po  rurkach ogrodzeniowych oraz bramce wejściowej   nie pozostał nawet ślad.  Na  cmentarzu w chwili obecnej (jesień 2003) znajduje się siedem oryginalnych betonowych nagrobków -  na kilku  z nich zachowały się  metalowe  krzyże listwowe zwieńczone półkolistymi daszkami, które jednak w większości są poważnie uszkodzone. Oprócz tego na cmentarzu jest jeszcze usypane 11 mogił z różnymi małymi betonowymi lub metalowymi krzyżykami. Pod tym względem na cmentarzu panuje spory bałagan i właściwie nie wiadomo czy w tych miejscach rzeczywiście były jakieś mogiły.  Cały cmentarz  jest ogólnie w stanie fatalnym. W murze są liczne dziury, większa część ogrodzenia nie istnieje a w północnej części cmentarza urządzono składzik niepotrzebnych płyt i krzyży z cywilnych grobowców. Nagrobki są w bardzo złym stanie, tabliczki imienne nieczytelne, a jedynym wyjątkiem jest będący w bardzo dobrym stanie nagrobek na mogile porucznika Leopolda Mondla. Całość cmentarza do niedawna była całkowicie zarośnięta chwastami i dopiero po prasowych interwencjach nieco go uporządkowano. Największym mankamentem jest jednak zlokalizowanie w obrębie cmentarza cywilnych grobowców, z których jeden około trzymetrowej wysokości  wybudowany  tuż przy wejściu skutecznie uniemożliwia obejrzenie w całości pomnika centralnego. Obecny stan cmentarza fatalnie świadczy o zarządcach cmentarza parafialnego oraz władzach Szczepanowa. 

Cmentarz nr 274 – Przyborów

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 130 żołnierzy austro-węgierskich i 38 Rosjan. Cmentarz znajduje się około 300 metrów od drogi Szczepanów – Przyborów. Jadąc od strony Szczepanowa należy skręcić w lewo w pierwszą leśną dróżkę za stojącą w lesie przydrożną kapliczką. Cmentarz jest widoczny po lewej stronie leśnej drogi tuż za nowo wybudowanymi domami. Obiekt położony  jest na lekkiej pochyłości i zbudowany jest w formie czterech rozszerzających się w dół tarasów. Na każdym  z nich znajdują się dwie mogiły zbiorowe, a na kolejne tarasy prowadzą trzy betonowe stopnie. Ogrodzenie -  podobnie jak bramka -  zbudowane jest z metalowych rurek, a rolę słupków spełniają krótkie ułożone poprzecznie kawałki muru. W najwyższym punkcie cmentarza znajduje się betonowy mur i wkomponowany w niego pomnik centralny, który ma tutaj formę wysokiego portalu z umieszczonym w prześwicie krzyżem, pod którym znajduje się tablica inskrypcyjna. Na tablicy można przeczytać następujące słowa:

„ WIR TRUGEN STEINE ZU DES

FRIEDENS BAU

IM KAMPFE OPFERND UNSER

BLUT UND LEBEN”

 co w wolnym tłumaczeniu znaczy: „ W twardym jak skała wysiłku budowaliśmy pokój. Uświęcony w walce ofiarą naszej krwi i życia”. W szczytowej części portalu, nad krzyżem widnieje data 1914. Niestety podstawa krzyża wraz z tablicą inskrypcyjną ma  pionowe pęknięcie. Betonowe nagrobki z metalowymi krzyżami zachowały się w całości, lecz są w średnim stanie. Mogiły porośnięte są mchem i niska trawą ale ich obrys jest czytelny. Oryginalne tabliczki  imienne są pordzewiałe i wyblakłe, lecz na niektórych z nich można odczytać napisy.  W centralnym miejscu cmentarza na wprost pomnika znajduje się mogiła z niewielkim rzeźbionym pomnikiem z piaskowca i metalowym krzyżem. Niestety napis na nagrobku jest już zatarty. Podobną mogiłę można zauważyć tuż za ogrodzeniem cmentarza po jego lewej stronie. Ogólnie cmentarz jest ciekawym obiektem, ale  niestety w średnim stanie. Widać jednak na nim ślady opieki, i jest nadzieja, że jego stan nie będzie się pogarszał.

Cmentarz nr 275 - Brzesko

Projektował R.Motka. Pochowano  na nim 21 żołnierzy armii austro-węgierskiej wyznania żydowskiego. Jadąc od strony Tarnowa, tuż przed wjazdem na obwodnicę, należy skręcić w lewo w kierunku Szczurowej, a następnie na szczycie małego wzniesienia w lewo w ulicę Okulickiego. Po przejechaniu 500 metrów po lewej stronie, naprzeciw hali sportowej szkoły widać otoczony murem mocno zadrzewiony stary cmentarz żydowski. Resztki cmentarza wojennego znajdują się w narożniku cmentarza  żydowskiego od strony szkoły. Nie jest on ogrodzony.  Stoją jeszcze trzy centralnie położone macewy, niestety prawie całkowicie pokryte roślinnością, widoczny jest jeszcze jeden pochylony nagrobek. Cmentarz żydowski jest na stałe zamknięty. Resztki cmentarza wojennego można obejrzeć zza muru, ewentualnie po wejściu przez wyłom w murze od strony wschodniej. Jest to jednak utrudnione, gdyż cmentarz żydowski jest całkowicie pokryty gęstą roślinnością, a większość nagrobków przewrócona. Ogólnie cmentarz przedstawia smutny widok.

Cmentarz nr 276 - Brzesko

Projektował R.Motka. Spoczywa na nim 441 żołnierzy austro-węgierskich, 3 niemieckich i 63 rosyjskich. Cmentarz ten przylega od południowej strony do cmentarza żydowskiego. Obiekt ma kształt prostokąta. Cmentarz otoczony jest wysokim murem z kamienia łamanego z betonowym wykończeniem. Pod względem różnorodności  form architektonicznych jest to z pewnością najciekawszy cmentarz okręgu VIII. Na cmentarz wchodzi się przez wysoką sklepioną kamienną bramę z drewnianymi półokrągłymi wrotami. Bo bokach bramy znajdują się altany kontemplacyjne z  kamiennymi ławami. Wewnątrz altan widoczne są ślady prawdopodobnie po płaskorzeźbach. Świetnie zachowane płaskorzeźby orłów można podziwiać na zewnętrznych ścianach altan. We narożnikach cmentarza stoją kamienno - betonowe pergole obejmujące posadzone pośrodku drzewa. Pośrodku muru w tylniej części cmentarza umieszczona jest ściana pomnikowa zakończona łukowato i zwieńczona niewielkim stylizowanym betonowym krzyżem z datą 1914-15. Pośrodku ściany, we wnęce znajduje się tablica inskrypcyjna z napisem w językach polskim i niemieckim, który brzmi:

  „DIE IHR FURS VATERLAND IM STREIT GEFALLEN

IN TREUER FLICHT – OB. FREUND OB. FEIND

ES GRÜNT DER LORBEER IMMERDAR EUCH ALLEN

AUF DIESEM FELD DES FRIEDENS RUHT VEREINT

WY COŚCIE PADLI ZA OJCZYZNĘ W BOJU

WRÓG CZY PRZYJACIEL- DOKONAWSZY CZYNU

ŚPIJCIE ZŁĄCZENI W TEJ ZIEMI POKOJU-

ZARÓWNO ZDOBI WAS WIENIEC WAWRZYNU”

Elementem centralnym cmentarza jest jednak monumentalny pomnik, w kształcie pergoli, z której wyłania się wysoki betonowy krzyż. Wewnątrz pergoli na ścianach podstawy krzyża umieszczono trzy tablice inskrypcyjne z następującymi napisami:

„AUF DEN WESTGALIZISCHEN SCHLACHTFELDERN

SIND IN DEN JAHREN DES WELTKRIEGES 1916-1917

VOM K.u.K MILITARKOMMANDO KRAKAU

UNTER LELTUNG DES FML. BRANDNER EDL. V WOLFZAHN

378 KRIEGERFRIEDHOFE DAVON IM BEREICHE DER

K.K. BEZIRKS HAUMPTMANNSCHAFT BRZESKO 42

FRIEDHOFE ERBAUT WORDEN”

„1914-1915

GEMEINSAM WAR UNS

ALLENEIN GEDANKE

UND EINE SEHNSUCHT

TRIEB UNS IN DEN TOD

DER SIEG DES RECHTES!”

„1914-1915

TRAUERT NICHT DASS UNSER

MUND VERSTUMMT IST-

UNSERE GRABER SOLLEN ZU

EUCH SPRECHEN VON DER

LIEBE ZUM VATERLAND”

Inskrypcje te można przetłumaczyć następująco: „Na zachodniogalicyjskich polach bitewnych Cesarsko- królewska Komenda Wojskowa w Krakowie pod dowództwem gen. dyw. Brandnera von Wolfzahn, w latach wojny światowej 1916-1917 wybudowała 378 cmentarzy wojennych, z tego w obrębie powiatu brzeskiego 42 cmentarze", „Wspólna nam była jedna myśl i jedna tęsknota, która przywiodła nas do śmierci: zwycięstwo sprawiedliwości”, „Nie rozpaczajcie, że usta nasze zamilkły. Niech nasze groby mówią wam o miłości do ojczyzny”. Na mogiłach stoją niskie betonowe nagrobki zwieńczone niskimi żeliwnymi krzyżami. Nagrobki są odremontowane  i w dobrym stanie. Oryginalne tabliczki imienne choć lekko wyblakłe są w większości czytelne. Po bokach cmentarza znajdują się mogiły oficerskie – złożone z trzech nagrobków- z prawej strony rosyjskie z dużymi betonowymi nagrobkami oraz z lewej strony austriackie z wysokimi krzyżami żeliwnymi. Po lewej stronie od wejścia znajdują się  również mogiły ofiar II wojny światowej oraz funkcjonariuszy MO i SB. Ogólnie cmentarz jest w dobrym stanie i prezentuje się okazale( szkoda tylko że brama, szczególnie od wewnątrz, oraz tablice inskrypcyjne są pokryte przez graffiti). Jest to największy pod względem ilości pochowanych żołnierzy cmentarz okręgu, z dużą ilością zróżnicowanych elementów architektonicznych  i koniecznie trzeba go zobaczyć.

Cmentarz nr 277 – Brzesko-Okocim

Projektował R.Motka. Pochowano tutaj 9 żołnierzy austro-węgierskich. Cmentarz ten znajduje się w podworskim parku. Jadąc od centrum miasta w kierunku Nowego Sącza, za mostem na Uszwicy  należy wjechać w ostatnią bramę w długim murze otaczającym podworskie zabudowania. Po przejściu podwórza należy wejść do parku. Cmentarz (pojedyncza mogiła) znajduje się w zaroślach po prawej stronie około 20 metrów od wejścia do parku. Jest to najmniejszy cmentarz w okręgu – jest to zbiorowa mogiła dziewięciu żołnierzy, których nazwiska wyryte są na pomniku. Mogiła ogrodzona jest metalowym płotkiem, a centralnym elementem jest stojący obok kamienny pomnik z napisem,  zwieńczony charakterystyczną kamienną urną. Napis na pomniku ( w języku polskim) brzmi następująco : „ Pamięci 9 walecznych poległych za Ojczyznę w bitwie pod Okocimiem  w listopadzie 1914 r.” Nazwiska na pomniku są czytelne. Cmentarz jest w dobrym stanie, choć lekko zarośnięty chwastami.