Okręg V Pilzno
Okręg
ten powstał głównie na terenie walk toczonych w dniach 5-7 maja 1915 r. o
przełamanie III pasa obrony rosyjskiej oraz o sforsowanie Wisłoki pod
Brzostkiem. Kilka cmentarzy w północnej jego części jest związanych z
walkami w dniach 8-9 maja gdyż na tym odcinku front w maju 1915 posuwał się
wolniej. Trzecia linia obrony
rosyjskiej opierała się głownie o masyw Liwocza, oraz w jego przedłużeniu
na północ o wzgórza nad miejscowościami Jodłowa i Lubcza. Umocniono także
silnie kilka punktów leżących już na wschodnim brzegu Wisłoki
- wzgórza Bukowej, Januszkowic i Gorzejowej a także szczególnie silnie
cmentarz w Brzostku. Wszystkie cmentarze tego okręgu położone są na obszarze
operacyjnym 4 Armii austro-węgierskiej. Geograficznie Okręg ten obejmuje w południowej
swojej części wzgórza po zachodniej stronie doliny Wisłoki należące do Pogórza
Ciężkowickiego, na wschodnim brzegu
należące do Pogórza Strzyżowskiego. W północnej części leżącej za trasą
Tarnów - Rzeszów okręg V obejmuje część płaskich terenów należących do
Kotliny Sandomierskiej. Na terenie tego okręgu zlokalizowano 26 cmentarzy o
powierzchni 16 815 m2 co daje 6,3 % ogólnej powierzchni
cmentarzy wojennych w Galicji Zachodniej. Jest to jeden z najmniejszych okręgów
- mniejsza ilość cmentarzy znajduje się tylko w Okręgu Dąbrowa Tarnowska.
Głównym projektantem i kierownikiem artystycznym dla okręgu był
Gustav Rossman , kilka zaprojektował wspólnie z Michaelem Matscheko von
Glassner. Cmentarze przez nich projektowane wyróżnia stosunkowa prostota i
poza kilkoma wyjątkami brak monumentalności charakterystycznej np. dla Okręgu
III. Materiałem wykorzystywanym do budowy cmentarzy w tym okręgu były kamień
i beton, oraz typowe prefabrykowane elementy żeliwne (panele ogrodzeń i krzyże).
Na nagrobkach można znaleźć chyba wszystkie typy krzyży metalowych
stosowanych w Galicji Zachodniej zaś na cmentarzu w Dęborzynie także
drewniane projektu Rossmana. Praktycznie do wszystkich cmentarzy w tym Okręgu
można podjechać samochodem i zwiedzanie ich w ten sposób jest o tyle celowe
że nie prowadzą do nich żadne znaki szlaków - poza tym aż 10 z 27 znajduje
się na cmentarzach parafialnych. Cmentarze samochodem można odwiedzać według
dwu schematów - w pierwszym wykorzystujemy jako drogę główną szosę Jasło
- Pilzno i z niej "odbijamy" na wschód i zachód do poszczególnych
obiektów, powracając potem do niej - w drugim schemacie możemy wykorzystać
do zwiedzenia cmentarzy położonych na wzgórzach zachodniego brzegu Wisłoki
dobre drogi gruntowe i polne biegnące najczęściej grzbietami . Poszczególne
warianty takich "terenowych" dojazdów zamieściłem przy opisach
obiektów. Największe walory krajobrazowe (rozległe
panoramy) mają cmentarze nr 217 w Januszkowicach,
nr 218 w Bukowej i nr.235 w Słotowej. Najciekawsze (obecnie - gdyż 2 z
ciekawszych w Bukowej i w Gorzejowej zmieniły radykalnie wygląd) pod względem
założeń architektonicznych są cmentarze: nr. 220 w Kleciu założony przy
istniejącej neogotyckiej kapliczce, nr.225 w Brzostku na cmentarzu parafialnym
(wraz z 2 mogiłami zbiorowymi nr.223 i 224), nr.226 w Zawadce Brzosteckiej -
jedyne naprawdę "monumentalne" założenie architektoniczne i nr 242
w Zasowie - wybitnie wyróżnia się spośród najbliżej położonych obiektów.
Większość
cmentarzy tego Okręgu jest po przeprowadzonych remontach i konserwacji w stanie
dobrym, 3 obiekty (nr 232 w Jodłowej, nr 229 w Skurowej i nr 230 w Dęborzynie)
są zaniedbane i zniszczone - jest jednak nadzieja że w najbliższym czasie będą
także remontowane. Jeden cmentarz (nr 219 w Błażkowej) odbudowano całkowicie
wobec tego że poprzednio był całkowicie zrównany z ziemią. W opisach
poszczególnych cmentarzy niestety występują pewne braki, dotyczące przede
wszystkim danych o liczbie i przynależności "armijnej" poległych
wynikające głównie z tego że Okręg V jest najsłabiej udokumentowanym w źródłach
okręgiem Galicji Zachodniej i w zasadzie nikt nie posiada pewnych danych
dotyczących cmentarzy tego okręgu. Opisy i zdjęcia poszczególnych cmentarzy
można obejrzeć klikając na nazwę w tabeli lub miejscowość na mapce poniżej.